What is AI Act of EU?
කෘත්‍රිම බුද්ධි පනත (AI Act) ලෙස හඳුන්වන කෘත්‍රිම බුද්ධිය සඳහා වන ලොව ප්‍රථම විස්තීර්ණ නීති රාමුව යුරෝපා සංගමය විසින් අනුමත කර ඇත. AI පද්ධති සංවර්ධනය කිරීම, අලෙවිකරණය සහ භාවිතය සඳහා යුරෝපා හවුල පුරාම බලාත්මක වෙන සුසංයෝගී නීති මාලාවක් ස්ථාපිත කිරීම, ඒවා ආරක්ෂිත, විශ්වාසදායක සහ මූලික අයිතිවාසිකම්වලට ගරු කිරීම සහතික කිරීම මෙම වැදගත් නීති සම්පාදනයේ අරමුණයි.
Categorisation of AI Systems by the Act
EU කෘතිම බුද්ධි පනත මගින් AI පද්ධති ඒවායේ අපේක්ෂිත අරමුණ සහ සෞඛ්‍යය, ආරක්ෂාව හෝ මූලික අයිතිවාසිකම් කෙරෙහි ඇති විය හැකි බලපෑම මත පදනම්ව කාණ්ඩ හතරකට වර්ග කරයි
(1) Unacceptable-risk AI systems
පිළිගත නොහැකි අවදානම් AI පද්ධති: මෙම පද්ධති වෙනස් කොට සැලකීම (discrimination) සහ ආත්ම අභිමානය සඳහා ඇති අයිතිය උල්ළංඝනය කිරීම (,violations of rights to dignity) , සමානාත්මතාවය සහ යුක්තිය සඳහා වන අයිතිවාසිකම් උල්ලංඝනය කිරීම් හේතුවෙන් තහනම් කර ඇත. උදාහරණ ලෙස හානිකර බලපෑම් ඇති සමාජ ලකුණු පද්ධති ඇතුළත් වේ.
(2) High-risk AI systems
අධි අවදානම් AI පද්ධති: මෙම කාණ්ඩයට උපප්‍රවර්ග දෙකක් ඇතුළත් වේ:
(I) තෙවන පාර්ශවීය අනුකූලතා තක්සේරුවක් අවශ්‍ය වන EU එකඟතා නීති යටතේ නිෂ්පාදනයක හෝ නිෂ්පාදනයේම ආරක්ෂිත සංරචක වන AI පද්ධති. (AI systems that are safety components of a product or the product itself under EU harmonization legislation, requiring a third-party conformity assessment.)
(II) තීරණාත්මක යටිතල පහසුකම් කළමනාකරණය, නීතිය බලාත්මක කිරීම සහ සංක්‍රමණ කළමනාකරණය වැනි විශේෂිත අංශවල ලැයිස්තුගත කර ඇති AI පද්ධති පරිපාලනය සඳහා විශේෂ විධිවිධාන පනත මගින් සපයා ඇත. (AI systems listed in specific sectors like critical infrastructure management, law enforcement, and migration management, subject to specific legal requirements)
(3) Limited-risk AI systems:
සීමිත අවදානම් AI පද්ධති: මෙම පද්ධති සඳහා විනිවිද භාවයේ වගකීම් අවශ්‍ය වේ. සීමිත අවදානම් AI පද්ධති උදාහරණ ලෙස chatbots සහ deepfake රූප හා වීඩියෝ නිර්මාණයකල හැකි AI පද්ධති සැලකිය හැකිය.
AI Chatbot වැනි මෘදුකාංග තමන් මෘදුකාංගයක් බවට භාවිතා කරන්නන්ට හඳුන්වාදිය යුතුය.තමන් සම්බන්ධවී ඇත්තේ මෘදුකාංගයක් සමග බව පරිශීලකයා දැනුවත් කිරීම AI Chatbot පද්ධති නිර්මාපකයින්ගේ මෙන්ම ඒවා සේවයේ යොදවන්නන් වගබලාගත යුතුය.
(4) Minimal or low-risk AI systems
අවම හෝ අඩු අවදානම් AI පද්ධති: මෙම ප්‍රවර්ගයට දැනට පවතින නීතිවලට අනුකූල විය යුතුවේ. උදාහරණ ස්පෑම් ෆිල්ටර, වීඩියෝ ක්‍රීඩා සහ දැනට EU තනි වෙළඳපොලේ පවතින අනෙකුත් AI යෙදුම් ඇතුළත් වේ.
Key Provisions මූලික විධිවිධාන
AI පනත අවදානම් මත පදනම් වූ ප්‍රවේශයක් (Risk Based Approach) අනුගමනය කරයි, AI පද්ධති සමාජයට හානියක් විය හැකි අවදානම මත පදනම්ව ස්ථර හතරකට වර්ගීකරණය කරයි. අවදානම වැඩි වන තරමට නීති දැඩි වේ. එය දත්තවල ගුණාත්මකභාවය, විනිවිදභාවය, මානව අධීක්ෂණය (Human in the Loop / Human Oversight ) සහ වගවීම සඳහා අවශ්‍යතා ඇතුළුව, AI පද්ධති සපයන්නන් මත වගකීම් පනවයි.
මෙම පනත මගින් සාමාන්‍ය කාර්ය AI ආකෘති (general-purpose AI models) භාවිතයට සීමා පැනවෙන අතර සංජානන හැසිරීම් හැසිරවීම (cognitive behavioral manipulation) සහ සමාජ ලකුණු කිරීම (Social Scoring) වැනි පිළිගත නොහැකි යැයි සැලකෙන ඇතැම් AI භාවිතයන් තහනම් කරයි.
Extraterritorial Effect AI පනතට යුරෝපා හවුලේ දේශසීමාවලින් පිටතට වුවද බලපෑම් කල හැකිලෙස නීති සම්පාදනය කර ඇත. ඒ අනුව, යුරෝපා හවුල තුල ක්‍රියාත්මක වන AI පද්ධති නිර්මාණය කල හෝ විකුණන ලද සමාගම යුරෝපා සමාගමක් නොවීම, නීතිය ක්‍රියාත්මක කරවීමේදී ගැටලුවක් නොවේ.
ඒ අනුව EU වෙළඳපොලේ AI පද්ධති ස්ථානගත කරන හෝ සේවයට යොදවන සියලුම සැපයුම්කරුවන්ට නීතිය අදාළ වේ. මෙයින් අදහස් කරන්නේ, එක්සත් ජනපදයේ සමාගම් ඇතුළුව, යුරෝපා සංගමයෙන් පිටත සමාගම්, EU තුළ AI මත පදනම් වූ තාක්ෂණය අලෙවි කරන්නේ නම් හෝ සපයන්නේ නම්, පනතේ විධිවිධානවලට යටත් විය හැකි බවයි.
Implementation and Enforcement ක්‍රියාත්මක වීම හා බලාත්මක වීම
AI පනත 2024 මැයි හෝ ජූනි මාසයේ දී නිල පුස්ථක වලට ඇතුලත් කිරීමෙන් පසු දින 20 කට පසුව බලාත්මක වනු ඇත. බොහෝ විධිවිධාන පනත බලාත්මක වී වසර දෙකකට පසුව අදාළ වනු ඇත, සමහර ව්‍යතිරේක මාස හයකට හෝ මාස 12 කට පසුව අදාළ වේ. අලුතින් නිර්මාණය කරන ලද EU AI කාර්යාලය, උල්ලංඝනය කිරීම් සහ සමාගම් ප්‍රමාණය මත පදනම්ව, € මිලියන 35 හෝ ගෝලීය ආදායමෙන් (7% from Global Income) 7% හෝ € මිලියන 7.5 හෝ ආදායමෙන් 1.5% දක්වා නොගැලපෙන දඬුවම් සමඟින් ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ බලාත්මක කිරීම අධීක්ෂණය කරනු ඇත.
The key provisions of the EU's Artificial Intelligence Act (AI Act)යුරෝපා සංගමයේ කෘතිම බුද්ධි පනතේ (AI පනත) ප්‍රධාන විධිවිධාන
Risk-based approach
අවදානම් මත පදනම් වූ ප්‍රවේශය: පනත මගින් AI පද්ධති සමාජයට හානි කිරීමට ඇති විය හැකි අවදානම මත පදනම්ව ස්ථර හතරකට වර්ගීකරණය කරයි. අවදානම වැඩි වන තරමට නීති දැඩි වේ.
Obligations for providers of AI systems
AI පද්ධති සපයන්නන් සඳහා වන බැඳීම්: පනත මගින් දත්තවල ගුණාත්මකභාවය, විනිවිදභාවය, මානව අධීක්ෂණය සහ වගවීම ඇතුළුව AI පද්ධති සපයන්නන් වෙත අවශ්‍යතා පනවයි. අධි අවදානම් AI පද්ධති අනුකූලතාව සහතික කිරීම සඳහා පුළුල් පාලන ක්‍රියාකාරකම් සිදු කළ යුතුය.
Restrictions on general-purpose AI models
සාමාන්‍ය කාර්ය AI ආකෘති සඳහා සීමා කිරීම්: සාමාන්‍ය කාර්ය AI පද්ධති (GPAIs) සඳහා කැප වූ නීති මෙම නීති කෙටුම්පතේ ඇතුලත් අතර, තාක්ෂණික ලියකියවිලි සැකසීම (technical documentation), EU ප්‍රකාශන හිමිකම් නීතියට අනුකූල වීම ( EU copyright law) , පුහුණුව සඳහා භාවිතා කරන අන්තර්ගතයේ සවිස්තරාත්මක සාරාංශ (details on training data used) සැපයීම ඇතුළුව වටිනාකම් දාමය දිගේ විනිවිදභාවය (guaranteeing transparency along the value chain of the AI product) සහතික කරනු ඇත. පද්ධතිමය අවදානම් ඇති කළ හැකි ඉහළ බලපෑමක් ඇති GPAI මාදිලි (AI capable of creating systemic risks) සඳහා අමතර වගකීම් අදාළ වේ
Prohibited AI practices
තහනම් AI භාවිතයන්: සංජානන හැසිරීම් වලට බලපෑම් කිරීම (cognitive behavioral manipulation) සහ සමාජ ලකුණු ලබාදීමේ ක්‍රමයන් (social Scoring) වැනි පිළිගත නොහැකි යැයි සැලකෙන ඇතැම් AI භාවිතයන් පනත මගින් තහනම් කරයි. නීතිය බලාත්මක කිරීමේ බලධාරීන් විසින් AI පද්ධති භාවිතය විශේෂිත ආරක්ෂණයන්ට යටත් වේ
What is AI cognitive behavioral manipulation?
An AI-driven manipulative system exploiting individuals' cognitive biases and undermine their decision-making processes. - පුද්ගලයින්ගේ යම් යම් චිනන/සංජානනීය පක්ෂග්‍රාහිකත්වයන් ඉස්මතු කොට, එමගින් එම පුද්ගලයින්ගේ තීරණ ගැනීමේ ක්‍රියාවලි වලට දැඩි බලපෑමක් එල්ලකල හැකි කෘතිම බුද්ධි පද්ධති
Regulatory sandboxes
මෙම පනත වෙළඳපොලේ ස්ථානගත කිරීමට පෙර නව්‍ය AI සංවර්ධනය කිරීම සහ පුහුණු කිරීම සඳහා ජාතික බලධාරීන් විසින් පිහිටුවන ලද"නියාමන වැලි පෙට්ටි / regulatory sandboxes"සහ "සැබෑ ලෝක පරීක්ෂණ -real-world testing"ප්‍රවර්ධනය කරයි.
New administrative infrastructures:
පනත මගින් සාමාජික රටවල ජාතික AI අධිකාරීන් සමඟ ක්‍රියාත්මක කිරීම සහ බලාත්මක කිරීම අධීක්ෂණය කිරීම සඳහා EU AI කාර්යාලය ස්ථාපිත කරයි.
උල්ලංඝණයේ බරපතල භාවය හා වාර්ෂික ආදායම මත පදනම්වූ සමාගමේ විශාලත්වය, කඩකිරීම් සඳහා දඬුවම් යුරෝ මිලියන 35 හෝ ගෝලීය ආදායමෙන් 7% සිට යුරෝ මිලියන 7.5 හෝ ආදායමෙන් 1.5% දක්වා පරාසයක සිටින ලෙස නීති සම්පාදනය කර ඇත.